|
Kongres 2000 - wybrane wykłady
Ryszard Kapuściński
”Współczesne patologie władzy a banalność zła”
Fragmenty wykładu wygłoszonego 16 września 2000
Władza, a będzie tu mowa o władzy politycznej, ulega w XX wieku istotnym przekształceniom. Wynika to z faktu, że na arenie dziejowej pojawia się nowy fenomen społeczny - masy. Zaczyna się odtąd mówić o "społeczeństwie masowym", o "roli mas w historii", o "buncie mas" itd. jako o jednej z charakterystycznych cech współczesności. Ale rzecz polega nie tylko na zmianie arytmetycznej, na pojawieniu się wielkiej liczby ludzi, na gęstości ciżby, na rozmiarach tłumu. Chodzi bowiem o to, że ów tłum jest nową siłą, nową i zarazem pozbawioną doświadczenia i orientacji politycznej. Są to wczorajsi chłopi, przybysze ze wsi, którzy gwałtowną falą napłynęli do miast, ściągnięci nadzieją na pracę i pokusą lepszego życia. Ludzie ci jednak, choć jeszcze nieobyci politycznie, dysponują już, dzięki postępom demokracji, wielką siłą - mają mianowicie prawo głosu, mogą tym samym wybierać i decydować.
Odtąd ci, którzy chcą zdobyć i utrzymać władzę, muszą z tą nową społecznością wchodzić w układy, obłaskawiać ją i zdobywać po to, aby później móc nad nią panować perswazją, manipulacją czy - wręcz - zniewoleniem. W rezultacie kwestia podboju tych mas, zyskania ich aprobaty i poparcia, staje się naczelną troską władzy współczesnej (dawniej, będąc z nadania Bożego lub z tytułu dziedziczenia, władza nie musiała się tym zajmować). Wielkim problemem owych milionowych mas ludzkich, zaludniających teraz szybko i chaotycznie rosnące miasta świata, jest - obok znalezienia pracy i rozrywki - sprawa tożsamości. Ludzie ci utracili związek z ich własną kulturą wiejską, z którą od wieków mogli się identyfikować, muszą więc teraz znaleźć inną formę tożsamości, taki rodzaj wspólnoty, której mogliby czuć się bezpieczną i wartościową częścią. W tej właśnie sytuacji pojawia się na scenie politycznej nowy rodzaj działaczy i przywódców, którzy wykorzystując naturalny pęd wykorzenionych (a wykorzenienie rodzi męczące uczucie lęku i zagubienia) do zdobycia tożsamości, obiecują im spełnić to marzenie. Dzięki tej obietnicy zyskują ich poparcie i obejmują ster władzy.
Różne są narzędzia, dzięki którym ci nowi przywódcy, stając się liderami mas, zapełnią karty historii współczesnej. Wymieńmy tu trzy takie instrumenty-ideologie: populizm, nacjonalizm, rasizm (faszyzm i komunizm będą mieścić się w tym trójkącie). Jeśli mowa o genezie władzy politycznej w świecie współczesnym, to można by wyróżnić dwa jej typy główne: pierwszy to władza w państwach o długim i ustabilizowanym rodowodzie demokratycznym - Anglia i Szwajcaria niech będą przykładem. Drugim typem jest władza zrodzona na burzliwej fali wielkich przewrotów, rewolucji, wojen i migracji, jakie towarzyszyły od początku XX wieku narodzinom społeczeństwa masowego. W dalszym ciągu będziemy mówić przede wszystkim o tym drugim typie władzy, bo to w jej właśnie łonie rodzą się wszelkiego rodzaju niszczycielskie patologie, tak dotkliwie odczuwane przez świat współczesny.
ciąg dalszy
|
|
|
