Kongres Kultury Chrześcijańskiej, spotkanie intelektualistów i ludzi kultury, wpisuje się w twórczy dialog Kościoła ze światem współczesnym, prowadzony w zmieniających się warunkach kulturowych, naznaczonych sytuacjami wielorakich kryzysów, a zarazem poszukiwania sensu i trwałych fundamentów kultury.
Zdaniem organizatorów i uczestników, kulturowe wyzwania współczesności, określanej jako postmodernizm, są problemem nie tylko dla chrześcijan, ale także dla całej wspólnoty ludzkiej, która wskutek załamania się sekularystycznej ideologii postępu i emancypacji oraz po doświadczeniach niesprawiedliwości i tragicznych konfliktów, coraz słabiej postrzega siebie jako wspólnotę. Współczesnemu człowiekowi potrzebna jest zarówno duchowa wewnętrzna podróż do samego siebie, jak i dzielenie się swoim doświadczeniem w celu budowania wspólnego języka narracji tajemnicy człowieka. Stąd potrzeba podejmowania wspólnej refleksji w duchu „troski o zachowanie najpiękniejszego kształtu tego, co autentycznie ludzkie”.
Refleksja uczestników Kongresu wyznacza horyzont poszukiwań wspólnych wartości, które winny odgrywać podstawową rolę w kulturze Europy, aby przeciwdziałać procesom prowadzącym do utraty tożsamości europejskiej, któremu zazwyczaj nadaje się miano de-europejzacji. To zaproszenie do wspólnoty wartości humanistycznych, rdzennych dla kultury chrześcijańskiej. Z tej wspólnoty, jak podkreślają uczestnicy Kongresów, nie może być wykluczony nikt z racji swej społecznej, etnicznej i wyznaniowej odmienności. Budowanie instytucji chrześcijańskich w klimacie ksenofobii i lęku przed innym zamiast na zasadach właściwego dla Ewangelii uniwersalizmu prowadzi bowiem do przeobrażenia kultury chrześcijańskiej w tradycyjny nihilizm. Zamiast tego twórcy Kongresu zapraszają do kontynuowania intelektualnych i artystycznych tradycji Europy jako kontynentu ludzi poszukiwania i otwarcia. „Europa jest kontynentem, który zmaga się o swą duszę. Również od nas twórców kultury zależy, czy nadchodzące lata staną się latami przełomu, pozwalającego na wyjście z labiryntów laicyzacji znamiennej dla czasu postmodernistycznych rozczarowań” - głosi jedno z przesłań Kongresu kończących każdą edycję.
Pierwszy Kongres odbył się w 2000 r. z inicjatywy ówczesnego metropolity lubelskiego, ks. abp. Józefa Życińskiego. On także w głównej mierze wyznaczał tematykę kolejnych edycji wydarzenia, łącznie z ostatnią, która odbyła się już po jego śmierci, w 2012 roku.
W dotychczasowych czterech edycjach Kongresu uczestniczyli m.in.: kard. Paul Poupard, przewodniczący Papieskiej Rady Kultury, filozof Leszek Kołakowski, prof. Alain Besançon, francuski historyk idei, reżyser Krzysztof Zanussi, kompozytor Henryk Mikołaj Górecki, francuska filozof Chantal Delsol, Jan Nowak-Jeziorański, kard. Miloslav Vlk z Pragi, prof. George Weigel ze Stanów Zjednoczonych, prof. Edmund Wnuk-Lipiński, ks. prof. Michał Heller, prof. Jacek Jadacki, prof. Jerzy Pomianowski, prof. Michał Kleiber, założyciel Wspólnoty św. Idziego Andrea Riccardi, ks. Tomas Halik, Stanisław Rodziński, były nuncjusz papieski w Polsce abp Celestino Migliore czy włoski polityk Rocco Buttiglione.
Zakres tematyczny obecnego Kongresu obejmuje zagadnienia związane z wolnością w chrześcijańskim ujęciu, w kontekście wyzwań współczesności, w tym myśli filozoficznej i nauk przyrodniczych.
W tegorocznym Kongresie udział wezmą m.in. prof. Andrzej Friszke z PAN, prof. Adam Daniel Rotfeld, były Minister Spraw Zagranicznych, ekspert w dziedzinie spraw ukraińskich dr Paweł Kowal, ks. prof. Józef Niewiadomski z Uniwersytetu w Innsbrucku, teologowie prof. Andriej Zubow z Moskwy i prof. Antoine Arjakovsky z Paryża, s. Małgorzata Chmielewska ze Wspólnoty Chleb Życia czy dr hab. Mieszko Tałasiewicz z Uniwersytetu Warszawskiego.
Szczególnym momentem obecnego Kongresu będzie uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa KUL prof. Krzysztofowi Pendereckiemu, co odbędzie się w piątek 14 października, a także odnowienie doktoratu ks. prof. Michała Hellera (sobota 15 października).
Obok wykładów i paneli dyskusyjnych w programie znalazły się jak zwykle wydarzenia kulturalne, m.in. pokaz specjalny filmu Ryszarda Bugajskiego o Julii Brystygierowej zatytułowanego „Zaćma”.